Jan Rotmans benoemde in een interview met Esther van Fenema dat ware kantelaars zeldzaam zijn. Toen hij zei in de VPRO Tegenlicht documentaire: “Geef mij 5 kantelaars en ik veroorzaak een revolutie in Nederland. 5 kantelaars kunnen Nederland laten omslaan naar een duurzame samenleving”, kreeg hij duizenden reacties van mensen die zich aanboden als kantelaar. Maar omdat hij in de geschiedenis slechts enkele mensen heeft kunnen vinden die voldoen aan zijn criteria van een kantelaar, denkt hij niet dat dit ‘echte’ kantelaars zijn. Hij beschrijft in dat interview dat een kantelaar iemand is die een heel systeem op de schop neemt, die leiderschap op zich neemt, een beweging creëert en voedt, machtsstructuren openbreekt en alternatieven biedt. Daarnaast moet een kantelaar waarden uitstralen en op basis van die verinnerlijkte waarden authentiek leiderschap laten zien, waardoor mensen zich aangetrokken voelen. Kantelaars moeten mentaal een voorbeeld zijn, organisatorisch en systemisch.
En met zijn beschrijving ben ik het totaal eens.
Echter lijkt zijn visie van 5 kantelaars te worden ingegeven door de overtuiging dat je altijd leiders en volgers zal hebben, want dat was ook met de grote veranderaars die hij noemde het geval. Maar is dat dan een wezenlijke verandering?
Als we inderdaad willen omslaan naar die duurzame samenleving waar hij het over heeft, zullen we dat dan voor elkaar krijgen met een veranderingsovertuiging en vorm die passend was bij de context van ‘vroeger’? En zo ja, wat veranderd er dan? Is dat een wezenlijke verandering?
Kantelaars in de oude tijd en context waren mensen met een gigantisch charisma en vooruitstrevende menswaardige maatschappijvisie. Zoals Kantelaars als Mahatma Gandhi, Martin Luther King en Nelson Mandela dat in hun tijd waren. Conform de ontwikkeling van de menselijke wereld was dat wellicht precies wat we nodig hadden. Grote leiders als een soort ideale vader die in aanbidding gevolgd konden worden naar die andere wereld die ze beloofden. In de huidige context, waarin een hele hoop mensen aan het ontwaken zijn, zal de kanteling niet meer gebracht wordt door slechts een handjevol wereldverbeteraars. Nee, ik denk dat de kanteling gebracht wordt door al die mensen die al wakker en al die aan het ontwaken zijn en zien en voelen dat het echt anders moet. De voelen dat de menselijke maat weer richtinggevend moet zijn, dat vertrouwen het uitgangspunt is en de verbinding tussen de mensen weer centraal zal staan. De relatie die we met elkaar aan kunnen gaan, die verbinding met onszelf en met anderen, is alles bepalend voor hoe we de samenleving met elkaar vormgeven. Dus geen hiërarchische verdeling meer van leiders en volgers, maar een netwerkverbinding van gekantelde mensen die samen met elkaar in een ’Critical mass’ beweging samen de kanteling zijn.
Dus terug naar de vraag, zullen we een verandering naar een duurzame samenleving, of zoals Marja de Vries dat noemt, naar een samenleving in balans voor elkaar krijgen met een veranderovertuiging, en -structuur die ooit zijn nut heeft gehad?
Ik denk zelf van niet.
Wat we dit keer nodig hebben is een massa kantelaars, die elk op hun gebied een systeem op de schop nemen. Een kantelaar die leiderschap neemt over het eigen leven en vanuit die positie een beweging is, die creëert en voedt als een logisch effect van persoonlijke transformatie. Door die persoonlijke transformatie daardoor machtsstructuren openbreekt en het alternatief biedt door het alternatief te zijn en tegelijk te creëren. Vanuit intrinsieke waarden, authenticiteit, waar mensen zich inderdaad tot aangetrokken zullen voelen en vanuit dat voorbeeld aangestoken worden vanuit een verlangen deze transformatie bij zichzelf te willen om zo ook gekanteld van waarde te kunnen zijn voor anderen. Een massa kantelaars die de verbinding met elkaar zoeken en maken.
Een Kantelaarsnetwerk.
Dit keer zal de kanteling niet ingezet wordt door slechts een paar enkelingen met massa volgers.
Dit keer kantelen we met een massa aan kantelaars die met hun zijn een voorbeeld zijn voor anderen in hoe je werkelijk het verschil bent en de verandering kan leven. Deze kantelaars bestaan uit: De burgerlijke ongehoorzamen, de onaangepaste mensen, de ervaringsdeskundige vanuit ontwrichtende ervaringen, die in hun leven en psyché hebben ondervonden hoe destructief het systeem wat hebben nu is. De Dwaze de klokkenluiders, de andersdenkers, de mensen die steeds meer hun hoofd boven het maaiveld uitsteken, omdat ze niet meer zwijgen en steeds weer in actie blijven komen, hoe vaak ze ook tegenslag en tegenwerking krijgen. De mensen die ‘Rock Bottom’ zijn geweest en bevrijd van oude structuren zichzelf weer hebben opgebouwd. Dat zijn voor mij de ware kantelaars. De mensen die tegelijkertijd Leiden en volgers zijn en op die manier met elkaar het verschil maken.
Gebruikte bronnen van (ervarings)kennis
Ansem, Q. (2018). Zonder Reflectie Geen Connectie | Reflecteren Nieuwe Stijl–methode De (her)introductie van menselijk contact in een professioneel jasje (Vol. 2de druk). Stichting Herkansing.
Ball, P. (2006). Critical mass : how one thing leads to another. Farrar, Straus and Giroux.
Cambridge Dictionary. (2018). CRITICAL MASS | meaning in the Cambridge English Dictionary. Retrieved November 17, 2018, from https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/critical-mass
Dahlerup, D. (2006). The Story of the Theory of Critical Mass. Politics & Gender, 2(04), 511–522. https://doi.org/10.1017/S1743923X0624114X
de Vries, M. (2014). Samenlevingen in balans: naar een toekomst in harmonie met de universele wetten. AnkhHermes, Uitgeverij.
Esther van Fenema, & Jan Rotmans. (2018). Interview met Jan Rotmans – Op zoek naar de diepste bouwsteen van verandering; Esther van Fenema en Jan Rotmans – YouTube. Retrieved November 17, 2018, from https://www.youtube.com/watch?v=_FfJrqnGji0&fbclid=IwAR0g9TbysOBT6-nocB9_McOcLMhgzalGk5r1Tiqxtnv14sXNfJpq8zF0WN8
Jan Rotmans. (2018). Jan Rotmans – We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk. Retrieved November 2, 2018, from https://www.janrotmans.nl/
Oliver, P., Marwell, G., & Teixeira, R. (1985). A Theory of Critical Mass: I. Interdependence, Group Heterogeneity, and the Production of Collective Action. American Journal of Sociology, 9(3), 552–556.
VPRO Tegenlicht docs. (2018). Tegenlicht Talk: Jan Rotmans – YouTube. Retrieved November 17, 2018, from https://www.youtube.com/watch?v=5flugQg7Jr8
Wayseermanifesto.com. (2012). THE WAYSEER MANIFESTO – [Official Video] (HQ) – YouTube. Retrieved November 17, 2018, from https://www.youtube.com/watch?v=OPR3GlpQQJA